Мен сұм соғыс біткеннен кейін бес жылдан соң (1950) дүниеге келген ұрпақпын. Әкемнің айтуынша, бала күнімде тәттіге аса құмар болыппын. Ол кезде қазіргідей кез келген дүкен сөрелерінде самсап тұрған тәттілер жоқ. Ол түгіл, күнделікті тұтынатын азық-түлік те қат заман. Бұл соғыстан кейін тұралап қалған ел экономикасын ілгері дамыту жоспарымен бірқатар реформалар жасалып жатқан 1957 жылдар еді. Шай ішкенде әжем әрқайсымызға бір-бір түйір шақпақ қанттан үлестіретін. Үйдегілер тәтті көрсе қоймайтын менен қанттарын матадан тігілген дастарқанның шетіне орап тығып қоятын (күлді). «Бала көргенін істейді» дейді, бір күні мен де үлкендерден көргенімді жасап, қантымды дастарқан шетіне әдемілеп бүктеп тығып қойыппын. Мұнымды байқаған әкем: «Қой, мына баладан енді қантты тықпайық, жегісі келсе жесін», – деп ұйғарыпты. Ол кезде үйде балалардан мен ғана, қалғандары ересек адамдар: ата-әжем, әке-шешем болатын. Жоқшылықта бір түйір қанттың өзі сондай бағалы болғанын қазіргі тоқшылық заманның жастарына айтсаң, ертегідей көрінетін шығар…
Жоғарыда өзім 50-жылдың тумасы екенімді айттым ғой, ал жолдасым Аманжол менен сегіз жасқа үлкен. Ол сұрапыл соғыс өршіген 1942 жылдың 22 маусымында өмірге келген. Қайын атам марқұм ұлының дүние есігін ашқан сәтін көре алмай кеткен екен. Өйткені ол кісіні жұбайым дүниеге келерден үш-төрт ай бұрын соғысқа алып кетіпті. Бір әттеген-айы, туған жерден топырақ бұйырмай, атам қан майданда мерт болыпты. Содан аяулы анасы қос құлынын: бір қыз, бір ұлын жалғыз өзі асырап-жеткізген. Ол кезде еркек кіндіктілер майданға аттанып, олардың тілеуін тілеп жұртта қалған әйелдер мен қарттар, буыны қатпаған балалар еңбекке жегілген ғой. Енем де солардың қатарында қолына кетпен-орағын алып, тылда шөп шауып, егін егіп еңбек еткен. Сөйтіп жүріп жолдасымды егіс алқабында туып қойған екен. Сол жылдарды еске алғанда енем: «Баламды босанып, бауырыма алғаныма он шақты күн өткен, ес жиып үлгерместен бір күні «Жұмысқа қашан шығасың?» деп бригадир келіп тұр. Енем: «Әй, Құдайдан үмітің бар ма өзіңнің?! Келінім тым болмаса жиырма күн қалжаланып, әл жинасын!» – деп ұрсып, оны қуып шыққан болатын. Бірақ бригадир бес күннен кейін қайта келіп тұр, қолында мені жұмысқа шықсын деген бұйрығы бар. Содан енем «жұмыстан қол үзбей, сәбиіңді емізіп отырғанға ыңғайлы болсын» деп әлі қырқынан шықпаған баламмен егістік басында қос тігіп жатты. Күй талғайтын кез емес, белімді байлап ап, ың-шыңсыз елмен бірге еңбекке кірісіп кеттім. Несін айтасың, небір қиын кезеңдерді бастан кештік қой», – деп күрсінетін. Бесіктен белі шықпай жатып сондай қиындықтарды көріп өскен жолдасым шарболаттай шыңдалып жетілген. Тартқан ауыртпалықтары, керісінше, жұбайымның алғыр болуына, өмірде жетістіктерге жетуіне септігін тигізді деп ойлаймын.
Жалпы, жолдасым екеуміз Жезқазған қаласы Жезді ауданынанбыз. Мен он сегізде, ол кісі жиырма алты жаста болған кезде таныстық. Бір жыл дос болып жүріп сөз байластық. Ол институт бітіріп, қолына диплом алған соң әскерге кетті. Мен медучилищеге түсіп, медбике мамандығы бойынша білім алдым. Қазақша мектепте оқыдым, ал оқу орнында көп сабақ орыс тілінде өтетін. Алғашында айтатын сөзімді түсінбесем де, жаттап алып айтып беретінмін
Жарты жылдан кейін жолдасым елге оралып, Жезқазғанда үйлену тойымызды жасадық. Сосын Түрікменстанға, Түркістан әскери округында (ол Ашхабадқа қарайтын бөлім болатын) әскери борышын өтеуге өзімен бірге мені ала кетті. Жас кезде көшу оңай екен. Жолдасымның «еш қорықпа» дегені үлкен сенім берді.
Сол кезде есімде, 1969 жылы мамыр айының аяғында Қытай шекараға шабуыл жасады. Бір түнде бізді – офицерлерді отбасымен және басқа да әскерді, әскери техникаларды жинап алып ұшақпен Қытаймен шекаралас Даманск деген аралға көшіріп әкелді. Сөйтіп, бізді шекарадағы Сарыөзек станциясына орналастырды. Шамамен үш айдан астам, ел шекарасы тынышталғанша сонда болдық. Уақыт өте келе әскердің жартысын қайтарды, ал жартысын «тағы да шабуыл болып қалар» деген күдікпен сол шекара маңында ұстады. Сонымен қыркүйектің он бірінде ме, бізді қайтадан Түрікменстанға, жолдасым қызмет етіп жатқан әскери қалашыққа пойызбен қайтарды. Осы орайда айта кетейін: маған Түрікменстанда тұрған аса қатты ұнады. Себебі онда жергілікті халық өзінің ұлттық кодын жақсы сақтаған.
Ол жақта жергілікті ауруханада рентген медбикесі болып жұмыс істедім. Түрікмен, өзбек қыз-келіншектерімен әріптес болдым. Бәріміз түркі тілдес халықпыз ғой. Орыс тілінде сөйлесем, ренжитін еді. Бір тәнті болғаным, жұмысқа ұлттық киімім киіп келетін, өз тілінде сөйлеуге еш қысылмайтын. Түрікмен қыздар үйде де, түзде де ұлттық киімде жүреді. Оқушыларда мектеп формасы жоқ еді, сабаққа тақия, ұлттық киім киіп баратын. Көріп сүйсінесің!
Содан он бір айдан кейін жолдасымның әскери қызметі аяқталып, біз аман-есен елге қайттық. Түрікменстанда болған кезде Жезқазғандағы әке-шешемізге тоңазытқыш, теледидар сияқты техникаларды беріп жіберетінбіз. Өйткені ол кезде өзіміздің қалада техника жоқтың қасы еді.
Мен Түрікменстаннан бірінші перзентіме жүкті болып оралдым, сосын Жезқазған қаласында төрт баланы дүниеге әкелдім. Жолдасым екеуміз оларды әлпештеп өсірдік. Қазір, құдайға шүкір, бала-шағамыздың қызығын көріп отырмыз. Балаларым Алматы, Жезқазған қалаларында қызмет етіп, отбасылы болып, өніп-өсіп жатыр.
Сұхбат беруші: Жамал ДӘУКЕНОВА
Әңгімені жазып алған: Гүлназ Туленова
Редактор: Айнұр Ермаханова
